FİİLİMSİLER
İSİM – FİİLLER (AD – EYLEMLER)
Ekleri: –mak, -mek , -ış, -iş, -uş, -üş, -ma, -me (ma-y-ış-mak)
Bizimle masa tenisi oynardı.
Hızlı ve dikkatli oynamak gerekiyor.
– İsim- fiil ekiyle türetilen bazı sözcükler, isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak kalıcı bir nesne ya da kavram adı olabilir. Bunlar artık fiilimsi değildir.
Dondurma, çakmak, bağış, kaymak, dolma, gözleme…
SIFAT – FİİL EKLERİ (ORTAÇLAR)
Ekleri:–an, -en, -ası, -esi, -mez, -maz, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -tık, -tik, -tuk, -tük, – ecek, -acak, -miş, -mış, -muş, (an-ası mez-ar dik-ecek-miş)
Ağlamayan bebeğe kimse mama vermez. Ağzıma bir kaşık bal koydu.
ZARF FİİL EKİ (ULAÇ, BAĞ – EYLEM):
Ekleri: -ınca, – dıkça, – dığında, -ken , -r… -mez, -alı, -erek, -madan, -meksizin, -a…-a, -ıp
Eve gelince yemek yaparım.
Saçını kestirip rahatlarsın.
Karşıda park yakın sen orda oyna.
EK FİİL (EK EYLEM)
“i-mek” fiilidir.
Ekeylemin iki görevi vardır:
1- İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmak
a- Ekeylemin di’li geçmiş zaman çekimi : idi
Soğukkanlı bir insandın. insan-idi-n
b-Ekeylemin miş’li geçmiş zaman çekimi : imiş
Gençken çok zayıfmışım. çucuk-muş-um
c- Ekeylemin geniş zaman çekimi : -i’nin yerine şahıs ekleri ekeylem görevi üstlenir.
Ben bir berberim.
berber-im
berber-sin
berber-dir (Genellikle düşer.) – O bir berber.
berber-iz
berber-siniz
berber-dirler
d- Ekeylemin şart çekimi : Ekeylemin şartı diğerlerinde olduğu gibi eklendiği sözcüğe şart anlamı katarak onu yükleme bağlar.
Yorgunsan işe gelme. yorgun-ise-n
2- Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapmak
Birleşik Zamanlı Fiiller: En az iki zaman eki almış olan fiillerdir.
a- Rivayet Birleşik Zamanı (-i + miş)
ağlıyormuş ağlı-yor-i-miş (şimdiki zamanın rivayeti)
dinlermiş (geniş zamanın rivayeti)
konuşacakmış (gelecek zamanın rivayeti)
b- Hikâye Birleşik Zamanı (-i + di)
ağlıyordu ağlı-yor-i-di (şimdiki zamanın hikâyesi)
ağlardı (geniş zamanın hikâyesi)
ağlamıştı (miş’li geçmiş zamanın hikâyesi)
c- Şart Birleşik Zamanı
ağlıyorsa ağlı-yor-i-se (şimdiki zamanın şartı)
ağlarse (geniş zamanın şartı)
ağlayacaksa (gelecek zamanın şartı)