AÖL Coğrafya 1 Ders Kitabı Özeti
Coğrafya

AÖL Coğrafya 1 Ders Kitabı – 4,5,6. Bölümler Özeti

AÖL Coğrafya 1 Ders Kitabı – 4,5,6. Bölümler Özeti

1.4 Harita Bilgisi

1.4.1. Harita ve Haritayı Oluşturan Unsurlar

Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görüntüsünün, belirli bir ölçek dâhilinde küçültülerek, düzleme aktarılmış hâline harita denir. Haritacılıkla ilgilenen bilim dalına da “kartoğrafya” adı verilir.
Haritalar çizilirken dikkat edilmesi gereken üç temel unsur vardır. Bunlar:
a) Haritası çizilecek alanın kuş bakışı olarak tepeden bakılmaktadır,
b) Ölçek (küçültme oranı) dahilinde küçültülmelidir.
c) Küresel küresel olarak yeryüzünü düzleme aktarılmalıdır.

Haritalardan;
✓ Mühendislik hizmetlerinde
✓ Ulaşım yollarının gösterilmesinde
✓ Belediyecilik hizmetlerinde
✓ Verilerin (tarım, hayvancılık, maden, nüfus, orman vb.) dağılışlarının gösterilmesinde yararlanılır.

Bir çizimin harita olarak kabul edilebilmesi için sırasıyla başlık, lejant, koordinat sistemi, yön oku ve ölçek unsurlarını taşıması gerekir. Bu unsurlardan herhangi birisi çizimde bulunmazsa oluşan çizim harita özelliği taşımaz.

a. Başlık: Hazırlanan bütün haritalar bir amaca yönelik olduğu için mutlaka amacı ifade edecek bir başlığı bulunmalıdır. Örneğin: Türkiye İdari Haritası, Dünya Fiziki Haritası, Kırıkkale Nüfus Dağılışı Haritası vb.

b. Lejant ( Harita İşaretleri): Haritalarda hazırlanırken amaca uygun olarak seçilen ve bilgilendirme yapma amacıyla kullanılan işaretlerin gösterildiği kısımdır. Her haritanın kullanım amacına göre farklı işaretler bulunur.

c. Koordinat Sistemi: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın yerini belirlerken kullanılan hayali çizgilerdir(paraleller ve meridyenler).
d. Yön Oku: Özellikle koordinat sistemi bulunmayan haritalarda konum belirtmek amacıyla çizilen yönlendirme işaretidir. Aksine bir işaret yok ise genellikle haritaların üst kısmı kuzeyi, alt kısmı güneyi, sağ tarafı doğuyu, sol tarafı ise batıyı gösterir.
e. Ölçek: Haritaları oluşturmanın temel amacı olay ve dağılışları göstermek olduğundan mutlaka küçültme yapmak gerekir. Haritalarda yapılan küçültme oranına ölçek denir. Ölçekler kendi arasında iki temel kısma ayrılarak incelenir.
1. Kesir Ölçek: Haritalar hazırlanırken kullanılan küçültme oranının rakamlarla ifade edilmesidir. Kesir ölçek pay ve payda olarak iki kısımdan meydana gelir. Pay ve paydadaki değerler cm cinsinden ifade edilir. Pay daima sabit olarak 1 iken payda değişkendir. Harita üzerindeki 1 cm uzunluğun gerçek arazide kaç cm uzunluğa denk geldiğini payda gösterir.

2. Çizgi Ölçek: Küçültme oranın çizgisel olarak ifade edilmesine denir. Kesir ölçekle aynı küçültme oranını ifade eder. Cetvel veya hesaba gerek kalmadan uzunluk ölçmeye yarar. Aksine bir işaret yoksa çizgi aralıkları 1 cm’dir ancak gerçek uzunluklar metre veya kilometre olarak verilir.

1.4.1.1 Projeksiyonlar

Yeryüzünün tamamı ya da bir bölümünün düzleme aktarılırken çeşitli yöntemler kullanılır. Bu yöntemlere projeksiyon adı verilir. Projeksiyonlardaki temel amaç, haritası çizilecek alanda çizim sırasında meydana gelecek hataları en aza indirmektir. Üç büyük Projeksiyon tipi kullanılır:
Silindirik Projeksiyon: Ekvator ve çevresinin harita çiziminde kullanılan Projeksiyon yöntemidir.

Konik Projeksiyon: Orta enlemlerin (Türkiye, İtalya, A.B.D, İngiltere) haritasının çizilmesinde kullanılan yöntemdir. Yer kürenin çevresine koni şekilli kâğıt sarılmasıyla oluşturulur.

Düzlem Projeksiyon: Kâğıdın bükülmeden haritası çizilecek alanın üstüne konularak ve görüntülerin yansıtılmasıyla oluşturulur.

1.4.1.2. Farklı Harita Türleri ve Kullanım Amaçları

a. Ölçeklerine Göre Haritalar: 

1. Büyük Ölçekli Haritalar: Küçülme oranın az olduğu ölçek paydasının küçük olduğu, dar alanların çizildiği, hatanın az, detayın çok olduğu ve izohips aralığının (1 m, 5 m) küçük olduğu ölçeklerdir. Ölçeği olmayan kabataslak çizilere kroki, ölçeği 1/20 ile 1/ 20000 arasındaki en detaylı çizimlere plan, ölçeği 1/ 200000’ e kadar olan çizimlere büyük ölçekli haritalar denir. Köy, kasaba ve il gibi dar alanların çiziminde kullanılır.

2. Orta Ölçekli Haritalar: 1/ 200000 ile 1/ 500000 arasındaki küçültme oranına sahip il ve ülke gibi daha geniş alanların çiziminde kullanılan detayların azaldığı hatanın artmaya başladığı haritalardır.

3. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/ 500.000’den daha küçük ölçekli haritalardır. (1/600.000, 1/1.000.000 vb.) Hataların en fazla olduğu, detayların çok azaldığı, ülke, kıta ve dünya gibi en geniş alanların çiziminde kullanılır.

Büyük Ölçekli Haritalar (1/1000) Küçük Ölçekli Haritalar (1/1000000)
• Paydasındaki sayı küçüktür. • Paydasındaki sayı büyüktür.
• Ayrıntıyı daha iyi gösterir. • Ayrıntıyı daha az gösterir.
• Dar alanları gösterir. • Geniş alanları gösterir.
• Bozulma oranı azdır. • Bozulma oranı fazladır.
• Daha az küçültme yapılmıştır. • Küçültme oranı fazladır.
• İzohipsler arası yükselti farkı azdır. • İzohipsler arası yükselti farkı çoktur.
• Birim alanda kapladığı yer fazladır. • Birim alanda kapladığı yer azdır.

b. Konularına Göre Haritalar

Genel Haritalar: Herhangi bir konuda bilgi vermek amacıyla hazırlanan ve günlük yaşamda herkesin kullanabileceği, çıkarımlar yapabileceği nispeten basit tasarlanmış haritalardır.

Fiziki Haritalar: Yükselti, eğim, bakı, dağ, ova, vadi, delta gibi yer şekilleri özellikleri gösteren haritalardır.

Beşerî ve Ekonomik Haritalar: Nüfus ve nüfusun özellikleri, ekonomik faaliyetler ve bu faaliyetlerin dağılışlarını gösterirler.

Siyasi ve İdari Haritalar: Kıtaların, ülkelerin, kent ve kasabaların sınırlarını gösteren haritalardır.

c. Özel Haritalar

Bir konunun uzmanı tarafından hazırlanan ve o konu ile ilgilenen kişilerin kullanabileceği nitelikteki özel çizimlerdir. Jeoloji haritaları, toprak haritaları, bitki haritaları, iklim ve rüzgâr haritaları gibi kullanım alanları daha dar haritalar örnek olarak gösterilebilinir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir